Vĩ độ và kinh độ là thước đo vị trí trên quả địa cầu. Nếu bạn biết cách đọc vĩ độ và kinh độ trên bản đồ, bạn có thể xác định tọa độ địa lý của bất kỳ vị trí nào trên bản đồ. Để đọc vĩ độ và kinh độ một cách chính xác, trước tiên bạn phải hiểu kinh độ vĩ độ là gì đã. Cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết về kinh độ, vĩ độ qua những chia sẻ ngay sau đây nhé.

Kinh độ, vĩ độ là gì?

Chúng ta bắt đầu tiếp xúc với kinh độ, vĩ độ từ kiến thức môn Địa Lý lớp 6. Vậy kinh độ, vĩ độ là gì lớp 6? Vĩ độ và kinh độ là những đường đo dùng để xác định vị trí các địa điểm trên bề mặt Trái đất.

Vậy kinh độ, vĩ độ là gì cụ thể? Các đường vĩ độ có tên tiếng Anh là Latitude hay còn gọi là vĩ tuyến (parallels) bao quanh bề mặt hành tinh theo những đường thẳng song song với đường Xích đạo, nằm giữa cực Bắc và cực Nam. Các đường vĩ độ bao quanh hành tinh từ phía Đông và phía Tây, bắt đầu từ 0° tại Xích đạo và tăng dần đến 90°B hoặc 90°N.

Các đường kinh độ có tên tiếng Anh là Longitude hay còn gọi là kinh tuyến (meridians), chạy theo hướng Bắc và Nam, vòng quanh hành tinh từ cực này sang cực khác. Mỗi đường được xác định bằng số độ Đông hoặc Tây từ điểm bắt đầu ở Greenwich, Anh, được gọi là kinh tuyến gốc 0°. Hiểu đơn giản kinh độ của 1 điểm chính là khoảng cách tính bằng số độ từ kinh tuyến đi qua điểm đó tới kinh tuyến

gốc.

Tọa độ địa lý của một điểm chính là kinh độ, vĩ độ của điểm đó. Tọa độ xác định vị trí của 1 điểm ở trên bản đồ.

Đặc điểm của đường kinh độ

Sau khi biết khái lược về kinh độ, vĩ độ là gì thì chúng ta hãy đi tìm hiểu chi tiết về đường kinh độ.

• Trên bản đồ, các đường thẳng đứng chạy từ Cực Bắc đến Cực Nam được gọi là kinh độ hoặc kinh tuyến.
• Khoảng cách giữa hai kinh độ được đo bằng độ. Kinh độ có hình bán nguyệt và khoảng cách giữa chúng giảm dần khi đi về phía cực. Khoảng cách giữa hai đường kinh tuyến lớn nhất tại Xích đạo (111 km).

• Kinh tuyến gốc là kinh độ 0°, đi qua Đài thiên văn Hoàng gia Anh Greenwich tại London. Nó chia Trái đất thành Bán cầu Tây và Bán cầu Đông.
• Khi các vĩ độ và kinh độ giao nhau theo các góc vuông, chúng tạo thành một lưới hoặc tọa độ địa lý giúp chúng ta tìm ra vị trí chính xác của một địa điểm.
• Khi Trái đất hoàn thành một vòng quay từ Tây sang Đông trong 24 giờ, mỗi kinh tuyến đều nhận được ánh sáng mặt trời trực tiếp từ Mặt trời một lần mỗi ngày.
• Trái đất đã được chia thành 24 múi giờ, mỗi múi giờ một giờ. Do đó, mỗi vùng bao phủ 15° kinh độ. 1° kinh độ được bao phủ trong 4 phút. Khoảng cách giữa tất cả các kinh độ trở thành 0 ở hai cực
• Khi kinh tuyến Greenwich nhận được ánh sáng mặt trời trực tiếp thì những nơi nằm dọc theo kinh tuyến đó có thời điểm giữa ngày. Khi Trái đất quay từ Tây sang Đông, những địa điểm nằm ở phía đông của kinh tuyến Greenwich đều sớm hơn giờ Greenwich.

• Tương tự như vậy, những địa điểm nằm ở phía tây Greenwich đều nằm sau giờ Greenwich. Vì vậy, để tìm giờ địa phương của một địa điểm, cứ mỗi 1° kinh độ hướng về phía Đông, sẽ được cộng thêm 4 phút và cứ mỗi 1° kinh độ hướng về phía Tây, sẽ bị trừ đi 4 phút.

Đặc điểm của đường vĩ độ

Sau khi hiểu khái lược về kinh độ, vĩ độ là gì thì chúng ta cũng tìm hiểu về đặc điểm của đường vĩ độ thôi nào.

Các đường vĩ độ chính:

• Xích đạo là vĩ độ dài nhất.
• Cực Bắc nằm ở 90°B.
• Cực Nam nằm ở 90°N.
• Chí tuyến Bắc nằm ở 23 ½° B ở Bắc bán cầu.
• Chí tuyến Nam nằm ở 23 ½° N ở Nam bán cầu.
• Vòng Bắc Cực nằm ở 66 ½° B của Xích đạo.
• Vòng Nam Cực nằm ở 66 ½° N của Xích đạo.

Chí tuyến Bắc đánh dấu vị trí cực Bắc trên Trái đất. Ở vị trí này, mặt trời chiếu thẳng trên đầu trong ngày Hạ chí (21 – 22/6). Ngày Hạ chí là ngày dài nhất trong năm ở Bắc bán cầu và là ngày ngắn nhất trong năm ở Nam bán cầu.

Chí tuyến Nam đánh dấu vị trí cực nam trên Trái đất, nơi mặt trời ở ngay trên đầu trong ngày Đông chí. Ngày Đông chí là ngày dài nhất trong năm ở Nam bán và là ngày ngắn nhất trong năm ở Bắc bán cầu.

Chiều dài của Xích đạo bằng chu vi Trái đất là 40.077 km. Vì Xích đạo là một đường tròn lớn và chu vi của đường tròn bằng 360° nên khoảng cách góc 1° xấp xỉ bằng 111 km.

Vĩ độ chia Trái đất thành ba vùng nhiệt khác nhau. Vì Trái đất có hình cầu nên các phần khác nhau của Trái đất có nền nhiệt khác nhau. Dựa trên lượng nhiệt nhận được từ Mặt trời, Trái đất được chia thành ba vùng nhiệt là nhiệt đới, ôn đới và hàn đới.

Cách đọc kinh độ, vĩ độ trên bản đồ

Đầu tiên bạn cần biết các phép đo vĩ độ và kinh độ thường được biểu thị bằng độ (°), phút (′) hoặc giây (″). Toàn bộ khoảng cách từ vĩ tuyến này đến vĩ tuyến khác hoặc từ kinh tuyến này đến kinh tuyến khác là 1°. Để tạo ra các phép đo chính xác hơn nữa, mỗi độ có thể được chia thành 60 phút và mỗi phút thành 60 giây (tổng cộng là 3.600 giây mỗi độ).

Ví dụ: Tọa độ điểm cực Bắc của nước ta là ở vĩ độ: 23°22’59″B – kinh độ: 105°20’20″Đ. Có nghĩa là cực Bắc của nước ta nằm bên trên 23° vĩ Bắc một chút và ngay trên 105° kinh Đông so với kinh tuyến gốc.

Cách xác định tọa độ kinh độ, vĩ độ trên bản đồ

Để có thể xác định được  tọa độ kinh độ và vĩ độ trên bản đồ thì chúng ta có thể tham khảo những bước sau:

• Bước 1: Chúng ta cần có một tấm bản đồ có phân chia kinh độ, vĩ độ rõ ràng.
• Bước 2: Hãy xác định vị trí mà bạn quan tâm trên bản đồ. Đánh dấu lại vị trí đó bằng ghim hay bút chì.

Bước 3: Tìm kiếm các con số dọc theo các cạnh của bản đồ cho biết tọa độ của mỗi đường. Những con số này được gọi là “lưới”.

• Các lưới vĩ độ được đánh dấu dọc theo rìa phía Đông và phía Tây của bản đồ. Các lưới kinh độ được đánh dấu ở các cạnh phía Bắc và phía Nam.
• Tùy thuộc vào tỷ lệ bản đồ của bạn, các ô chia độ có thể đánh dấu các phân số độ chứ không phải toàn bộ độ.

• Bước 4: Lấy thước kẻ và bút chì rồi đánh dấu một đường ngang phẳng từ điểm của bạn đến rìa phía Đông hoặc phía Tây gần nhất của bản đồ. Đảm bảo đường của bạn song song với đường vĩ độ gần nhất trên bản đồ.
• Bước 5: Bắt đầu từ cùng một điểm, sử dụng thước kẻ và bút chì để vẽ một đường thẳng đứng về phía Bắc hoặc phía Nam gần nhất của bản đồ. Đảm bảo đường thẳng của bạn song song với đường kinh độ gần nhất.

• Bước 6: Ước tính vĩ độ và kinh độ của điểm cần xác định bằng cách sử dụng lưới. Tùy thuộc vào tỷ lệ của bản đồ, bạn có thể ước tính tọa độ điểm của mình đến từng giây. Nhìn vào nơi các đường vĩ độ và kinh độ của bạn giao nhau với các đường tọa độ ở rìa bản đồ và ước tính tọa độ theo vị trí của chúng so với các lưới gần nhất.

• Nếu bản đồ của bạn hiển thị giây, hãy tìm giây gần nhất với nơi mỗi đường giao nhau với thang vĩ độ hoặc kinh độ ở rìa bản đồ.
• Nếu bản đồ của bạn hiển thị phút chứ không hiển thị giây thì bạn có thể ước tính vĩ độ hoặc kinh độ của mình trong vòng 6 giây bằng cách chia khoảng cách giữa mỗi ô thành phần 10.

• Bước 7: Tọa độ địa lý là nơi các đường kinh độ và vĩ độ hội tụ về một điểm. Đặt các phép đo của bạn lại với nhau để xác định tọa độ.

Trên đây là những thông tin tổng hợp về kinh độ, vĩ độ là gì. Hy vọng những chia sẻ trên đây có thể giúp bạn hiểu hơn về tọa độ địa lý.

>>>> Xem thêm bài viết: Phản ứng nhiệt nhôm: Định nghĩa, quy trình, ứng dụng phản ứng nhiệt nhôm